Sibirya volkanik aktiviteleri en büyük kitlesel yok oluşun nedeni mi?

Dünyanın yaşadığı en büyük yok oluş felaketi olarak bilinen Permiyen olayı, Sibirya’da dev bir volkanın patlamasıyla tetiklenmiş olabilir.

Canlı türlerinin büyük çoğunluğunun ani bir yok oluşa uğradığı bu dönemden sonra yaşamın kendisini yenileyebilmesi için milyonlarca yıl geçmesi gerekti. Bu da bize dünyanın uzun bir süre boyunca yeni türlerin gelişebilmesi için uygun ortamı sağlayamadığına işaret ediyor.

Sibirya’da izlerine rastlanan yoğun volkanik aktivite, 250 milyon yıl önce yaşamın çoğunu yok etmiş ve yeniden gelişmesine engel olmuş olabilir mi?

Günümüzde “Sibirya Merdivenleri (Siberian Traps)” olarak adlandırılan volkanik aktivite sahası, 251 milyon yıl önce başlayıp yaklaşık bir milyon yıl devam eden bir süreçte bazalt lavların basamaklı birikimiyle oluşmuş. 

50°-75° kuzey enlemleri ile 60°-120° doğu boylamları arasında yer alan bölgenin 2 milyon km²si halen lavla kaplı. 250 milyon yıl önce lavla kaplı alanın 7 milyon km² ve toplam lav hacminin 1 ila 4 milyon km³ olduğu düşünülüyor.

Yeni bir araştırma¹, volkanik püskürme sırasında atmosfere salınan sülfür, klor ve flor gazlarının stratosfere ulaştıklarında iklim değişikliğine ve asit yağmurlarına sebep olabileceklerine işaret ediyor. 

Bu gazların stratosfere ulaşıp yaşam için zararlı etkilerinin olması Geç Permiyen yok oluşunun ve sonrasında yeni türlerin oluşumunun gecikmesinin nedeni olabilir mi?

Araştırmacılar bu konuda daha kesin bir sonuca ulaşabilmek için acilen atmosfer kimyası ve iklim modellemelerinin yapılması gerektiğini belirtiyorlar.  

Jeolojik çağları belirleyen toplu yok oluşlar: 

1.     Kretase-Tersiyer (Cretaceous-Tertiary) yok oluşu: 65,5 milyon yıl önce uçamayan dinozorların neredeyse tümünün dünya yüzünden silinmesiyle bilinen olay. Bu yok oluşta tüm canlı türlerinin %75’inin soyu tükenmişti. Sonrasında memeliler ve kuşlar (uçan dinozorların torunları) baskın omurgalı türler oldular.

2.     Trias-Jura (Triassic-Jurassic) yok oluşu: 205 milyon yıl önce, iki ya da üç kademede canlı türlerinin %50’sinden fazlası yok oldu. Bitkiler bu felaketten fazla etkilenmediler. Soyu tükenen türlerin rekabetinden kurtulan dinozorlar, yeni dünyada kendilerine gittikçe artan bir yer buldular.

3.     Permiyen-Trias (Permian-Triassic) yok oluşu: 251 milyon yıl önce, dünyadaki yaşamın bu en büyük felaketinde deniz canlılarının %96’sı ve kara canlılarının (böcekler dahil) %70’inin soyu tükendi.

4.     Geç Devoniyen (Late Devonian) yok oluşu: 260-275 milyon yıl önce art arda gelen felaketler türlerin %70’inin soyunun tükenmesine neden oldu.

5.     Ordovisyen-Silüryen (Ordovician-Silurian) yok oluşu: 440-450 milyon yıl önce Gondwana kıtasının güneye kayması sonucunda küresel soğuma, buzulların artması ve deniz seviyelerinin düşmesiyle yaşamın %50’sinden fazlası yok oldu. 

¹ (Carnegie Institution. "Could Siberian volcanism have caused the Earth's largest extinction event?." ScienceDaily, 9 Jan. 2012. Web. 12 Jan. 2012.)

The Elements – A Visual Exploration of Every Known Atom in the Universe / Theodore Gray

Son Amazon siparişimde popüler fizik (Brian Green ve Michio Kaku) ve biyoloji (Richard Dawkins ve Nick Lane) kitapları arasına bir de kimya ekleyeyim dedim ve temelden başladım – elementlerden.

Ve bu sene okuduğum ilk popüler bilim kitabı element koleksiyoncusu Theodore Gray’in henüz Türkçeye çevrilmemiş Elementler’i oldu – “The Elements - A Visual Exploration of Every Known Atom in the Universe”.

En çok ilgimi çekenler:

• Lityum o kadar hafif bir metal ki suda yüzebiliyor.

• Flor gazı cam dahil üzerine püskürtüldüğü her şeyi yakabilir.

• Alüminyum hava ile etkileşince metalin kendisinden daha sert ve dayanıklı bir “pas” ile kaplanır.

• Dünyanın tarımsal üretiminin 3’te 1’inde nitrojen bazlı amonyak gübreler, geri kalan 3’te 2’sinde ise potasyum bazlı fosfat gübre kullanılıyor. Tarihin büyük kısmında tarımın ve dolayısıyla insan nüfusunun artışında en önemli faktör toprağın potasyum oranıydı. Fosfat gübrelerin bulunmasıyla tarımı ve insan nüfusunu sınırlayan temel faktör su oldu.

• 17.000 yıl önce, insanlar mağara resimlerinde siyah boya olarak manganez oksit, kırmızı boya olarak demir oksit kullanıyorlardı.

• Arsenik bazlı “paris yeşili” 19. yüzyılda Viktoryen İngiltere’de çok moda bir duvar boyasıymış. Tek problemi, nemli kışlarda arsenik buharlaşıp modayı takip edenleri yavaş yavaş zehirliyormuş..

• İsveç’in Ytterby köyü, yakınlarındaki madende bulunan 4 elemente ad vermiş: yttrium, terbium, erbium ve ytterbium.

• Dünyanın tüm kayaçlarında Kretase (Cretaceous) ve Tersiyer (Tertiary) çağları arasını simgeleyen iridyum-yoğun bir kil tabakası bulunur. 65 milyon yıl öncesine, Kretase'nin bitimine denk gelen bu tabaka dinazorların sonunu getiren meteordaki iridyumdan oluşmaktadır.

• İspanya’da eski Almaden madenlerinin duvarlarından sıvı metal, cıva damlar.

• Nötron ışımasına maruz kalırsak biz de radyoaktif oluruz. Vücudumuzdaki sodyumun radyoaktifleşmesiyle yarı ömrümüz 15 saat kadar olur.